Saatleri Ayarlama Enstitüsü (07.12)

Eserin Özeti(Dergah Yayınları-395 sayfa)
Başkarakter Hayri İrdal , Muvakkit Nuri Efendi’nin yanında çırak olarak başlar işe. Saatlerle uğraşmayı seven ama bu mesleği icra etmek istemeyen biridir. Nuri Efendi’nin ölünceye kadar yanında ilmi,dini ve felsefi sohbetlerini hiç usanmadan dinler.Babasıyla tekkeye gider musıki söyler. Seyit Lütfullah’a takılır, define avına merak salar.Büyür askere gider. Tunuslu Abdüsselam Efendi , konağın son sakinlerinden Emine’yi Hayri’ye nikahlar.Abdusselam Efendi ölümüne yakın muvazenesiz vasiyetler bırakınca Hayri’nin başı belaya girer. Mahkemelerde önce şahid sonraları sanık sandalyesinde oturur. Bu da yetmez Akıl Hastanesine tedaviye gönderilir. Sonunda mahkemeden beraat eder hasteneden taburcu olur ve Emine’ye kavuşur. Posta Telgraf’ta işe girer. Emine’yi kaybeder. İki yetimle başbaşa kalır.İspiritizma Cemiyetinde çalışır. Sonraları buradan ayrılıp, Cemal Bey’in şirketinde katip olarak işe başlar. Cemal Bey kendisini kovunca bir süre işsiz kalır ta ki, Şehzadebaşındaki kahvede Doktor Ramiz’in onu arkadaşı Halit Ayarcı’yla tanıştıracağı güne kadar. Halit Ayarcı hayat hikayesini dinleyince Hayri İrdal’ı çok sever. Kafasında Saatleri Ayarlama Enstitüsü fikri peydah olur. Enstitüyü kurar ve müdür yardımcılığı görevine Hayri’yi getirir. Hayri İrdal’ın hayatı bundan sonra tamamiyle değişir.Fakirlik ve kırgınlık günleri geride kalır. İnanmadığı bu işe zoraki girmiştir. Sonuçları şaşırtıcı olunca kaygısız olmasa da bu oyunu devam ettirme yoluna gider, çünkü herkes bunu istemektedir. Ve bir gün gelir haşmetli enstitü tasfiye edilir. Gerçekler ortaya çıkar.

         BİRİNCİ BÖLÜM: BÜYÜK ÜMİTLER

Hayri İRDALbaşından geçen olayları ve hayatını anlatmak istemiş.müessese ve Halit AYARCI ile ile ilgili iddaları reddetmek ve tüm gerçegi  anlatmak içindir.Hayatını ikiye ayırmaktadır.Bunlar;Halit Ayarcı ile tanışmadan önce ve sonradır.

Hayatını anlatmaya çocukluğundan başlamıştır.Fakir bir ailede doğup büyümüştür.Mutlu bir çocukluk geçirmiştir.Rüştiye'de okurken asıl doğum günü olarak bahsettiği zamanda dayısı ona hediye alır ve hediye bir saattir.Evlerinde de çeşitli saatler vardır.Bu saatler;mübarek saatler,anne ve babasının odasında bulunan radyolu masa saati ve babasının koyun saatidir.

Bu saatler içinde en tesirli gördükleri mübarektir.Bu saat ayarlı bir duvar saatidir.Hayri İrdal'ın babasına,dedesinden hatıra kalmıştır.Büyük dedesi başının sıkıştığı bir zaman kurtulursa cami yaptıracağını söyler.İşleri düzenleyince caminin arsasını alır,elinde parası azalıncada cami için halı,kilim,büyük saat vb caminin iç mekan ihtiyaçlarını alır.Fakat camiyi yaptıramaz.Vasiyet eder.Bu saat alınan eşyalar içinden hatıra kalmıştır.

Hayri İrdal dayısının hediye ettiği saati incelemek için içini açar ve kurcalamaya başlar.Böylece saate olan merakı artar.Zamanın çoğunu Nuri Efendi 'nin muvakkithanesinde geçirir.Ama pek fazla iş tutturmazlardı.

Nuri Efendi 1912 de vefat eder ve Hayri İrdal tek kalır.Bir başka saatçi olan Asım Efendi'nin yanında işe girer.Fakat birisi saati çaldığı için Hayri İrdal işden çıkarılır.Bundan bir gün sonra halası vefat eder.Ekonomik durumları kötü olduğu için babası cenaze ile ilgilenmez ve evdeki satılabilecek eşyaları toplar.Halası tam gömülürken dirilir.Halası evindeki eşyaların satıldığını anlayınca Hayri'yi ve Hayri'nin babasını kovalar.

                                   

 İKİNCİ BÖLÜM: KÜÇÜK HAKİKATLER

 Hayri İrdal tünel iradesi'nde calışmaya baslar.çocuklar olur çocugun birinn adını Zehra koyar. Abdülselam Bey bütün mirasını  bu çocuğa bırakan bir vasiyet yazar. Vefat ettikten sonra herkes ve vasiyetin yalan olduğunu söyleyerek mahkemeye verilir. Mahkeme de vasiyet iptal edilir.

   Bir gün iş arkadaşı ile dalga geçmek için şerbetçi başı elmasından bahseder.Borcu olduğu kişiler bunu duyunca Hayriyi mahkemeye verirler. Mahkemede bunun gerçek olmadığını anlatsada inanmazlar. Hayrinin akli dengesinin yerinde olmadığını düşünerek adli tıpa gönderilir ve Doktor Ramiz ile tanışır. Hayri tedavi sürecince oradaki saatleri tamir eder. Doktor Ramiz teşhisi baba psikozu der. Bir süre sonra Doktor Ramiz Hayrinin raporunu verir. Hastaneden çıktıktan bir süre sonra Hayri ve Doktor Ramiz arkadaş olurlar. Bir gün beraber Dr. Ramizin tanıdıklarından oluşan kırahathaneye giderler. Bu kişilerle birlikte ispritizma cemiyetini kurarlar buradaki herkesin takma adı vardır Hayrinin adını ise öküz koyarlar. Halit Ayarcı ile bu kahvede tanışacaklardır. Bu sırada Hayrinin Ahmet adında koyduğu bir oğlu olur.Eşi Emine çok hastalanır ve vefat eder. Eşinin vefatından sonra çocuklar ile pek ilgilenmez

   Bu sırada Dr. Ramiz psikonaliz cemiyeti kurar ve Hayri müdür olur konferanslarında Dr. Ramizin ilk hastası olduğunu söyler ikinci eşi pakizenin dikkatini çeker. Cemal bey Hayriye iş teklifi eder Hayri kabul eder. Bu sırada Cemal bey refikhası Selma hanıma aşıktır fakat Cemal bey bir süre sonra Hayriyi işten çıkartır.

  ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: SABAHA DOĞRU

İşten çıkarılan Hayri çok yoksulluk ve sefalet çeker kızını Topal İsmail denilen biri ister fakat vermek istemez. Halası Zehranın çirkin olduğunu iddea eder. Kızına bakamıyacak durumda olduğu içinde Topal İsmaile kızını verir. İkinci eşi Pakize her sinirlendiğinde Hayriden Sinirini çıkarır, hatta odadan atar. Hayri bu duruma üzülmez aksiden sevinirmiş.

  Kahvede Dr. Ramiz beklerken damadı Topal İsmail izler. Doktor Ramiz yanında Halit Ayarcı ile gelir. Hayri ile tanışırlar. Sohbet ederken Dr. Ramiz Hayrinin saatçi olduğundan bahseder. Bunun üzerine Halit cebindeki bozuk saati çıkarır ve Hayriden tamir etmesini ister. Bu sırada Topal İsmail bir güzel dayak yer.Hayri bu duruma çok sevinir ve keyfi yerine gelir. Agob saatçiyam 'a saati tamir etmeye giderler.

   Hep beraber üç arkadaş yemeğe giderler. Bu yemekte Hayri, Halit Ayarcıya bütün hayatını anlatır. O günlerde saatleri ayarlama enstitüsünün temelini oluşturacak olan küçük daire açılır. Dairede Hayri müdür mavini Halit Ayarcının yeğeni Nermin hanım kıdem şefi ve Halit ise teşkilatçı olarak görev alır.

  2. ayın ortasına doğru Halit ile birlikte slogan seçerler. Bu slogonlardan birer tane seçip bastırırlar ve şehire dağıtırlar.üçüncü ayda teşkilat tamamlanmıs olur.

 Halit Ayarcı önüne belediyelerden kişilerle daire ye gelir.Birlikte daireyi gezerler Halit Ayarcı enstütisünün mutlak kadro ve ihtiyaclarını anlatır.Hayrinin kızı Zehra da burada işe baslar. Akrabalrından, dostlarından bazı kişileri de işe alırlar. salahiyetli bir zat müesseseyi ziyarete gelir. Ahmet Zamani Efendi ile ilgili kitap yazdıgını söyler.bu kişi ile ilgili atmasyonlar yapar.

Bir süre sonra Ahmet Zamani Efendi ile ilgili kitap ve eserler çıkarır hegel köyü bir kişi kendini bu Efendinin torunu oldugunu söyler. Cemiyetteki kişileri çagırıp Ahmet Zamani Efendinin güya ruhunu cagırıp konusmalarını ister.

Cemal be Hayri İrdal'ın en büyük düsmanıdır.Ahmet Zamani diye birinn olmadıgını asıl gercek Fenni Efendi diye bir kişi oldugunu ortaya atar ve hergün bu konuyla ilgili gaztede yazılar yazılır Cemal Bey ve Nevzat Hanımı Tayfun Bey öldürmüştür.Müesseseyi temrit eden unsurlar ortadan kalkmıştır.Kokteyl'den sıkılır ve odaya gidip uyur.Halit Ayarcıyı uyandırır Van Humbertin geldiğini söyler. Hayri Van Humbert ile tanışır. Van Humbert İstanbulda bir ay kalr ve çok memmum olarak ayrılır

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: HER MEVSİMİN BİR SONU VARDIR

Koktelden bir kaç ay sonra telgraf gelir bu telgrafta Cunubi Amerika şehrinde birer tane saat sevenler cemiyetinin kuruldugunu haber verir.Bu sırada enstitünn içen ve dıstan saat görünümlü olmasını isterler.Bunun için mimarlar arasında yarısma yaparlar.Hayrinn aklına bir fikir gelir:oglu Ahmette bu binayı tasarlamaya çalışırlar oglu ile aralarında ki buzlar erir. Halit ayarcı ile bir cok kişi bu tasarımı cok begenir bu proje cok tutulmus ama  Hayrinin yaptıgı saat evler adlı proje pek begenilmemştir.Hayri İrdal bu müessesenin çalışanıyım diyerek etegini işten çeker Halit Ayarcı diğer binanın açılışına gelir.Açılısa gelen Esnebi heyet 0135i arayarak saati ögreniyorlar bu kolaylıga ragmen neden böyle cemiyet kurduklarını Hayri ye  sorarlar Hayri cevap veremez.Halit Ayarcıyı arar fakat yine ulasamaz.

hafta sonu villa saatte toplantı ve küçük kızı halidenn dogum gününün kutlamak için toplandılar.Toplantı da Halit gelir kararı kaldırdıgını syler. herkesin nesesi yerine gelir.Hayri ve Halit tavla oynarlar Ayarcı bir kez oynadıktan sonra kalkar o geceden sonra Hayri İrdal Halit Ayarcıyı kaza yaptıgı gece kaldırıldıgı evde yatagında görebilirdi.
Kitaptan:

- Politikadaki hürriyet, bir yığın hürriyetsizliğin anahtarı veya ardına kadar açık duran kapısıdır. Meğer ki dünyanın en kıt nimeti olsun; ve tek insan onunla şöyle iyice karnını doyurmak istedi mi etrafındakiler mutlak surette aç kalsınlar. Ben bu kadar kendi zıddı ile beraber gelen ve zıtlarının altında kaybolan nesne görmedim.
  -Saatin kendisi mekan, yürüyüşü zaman, ayarı insandır... Bu da gösterir ki, zaman ve mekan, insanla mevcuttur!
-Belki de şahsiyet dediğimiz şey bu, yani hafizanın ambarındaki maskelerin zenginliği ve tesadüfü, onların birbiriyle yaptığı terkiplerin bizi benimsemesidir.
-Modern hayat ölüm düşüncesinden uzaklaşmayı emreder!
-Bir uçuruma uzatılmış bir kalas üzerinde yürür gibi sade tehlikeli ve muvazeneden ibaret bir hayat yaşıyordum.
-Kainat lahana gibi, yaprak yaprak, kat kat.
-Yalana ancak yalanla karşılık verilir. Bu işte hakikat üzerinde ısrar sadece sönük bir inat olurdu.
Biz kabahati üzerine yüklenen insanlarız.
  -Bu, trapezinden partnerinin kendine doğru uzattığı ellerine yapışmak için kendisini boşluğa doğru fırlatan cambazın, hesabında bir milimetre şaşırsa kendisini ölüme götüreceğini bildiği bir hareketi yaparken dudaklarından eksilmeyen tebessümün aynıydı.
-Aşkın kötü tarafı insanlara verdiği zevki eninde sonunda ödetmesidir.
-Hayatta uğradığımız bütün güçlükler az çok kafamıza gelen ilk fikirden bir türlü silkinip çıkamayışımız yüzünden değil midir?

 içtenlik : kitabın ilk satırında kendini hissettiren öğedir.
"beni tanıyanlar, öyle okuma yazma işleriyle büyük bir ilgim olmadığını bilirler."
"elimle gözüm beraber çalışmaktan uzaktı. her ikisi birbirinden ayrı yaşıyorlardı. yaradılıştan amatördüm. iş olarak üstüme aldığım her şeyden çarçabuk sıkılıyordum."

sadelik:
"bana öyle geliyor ki, gördüklerimi ve işittiklerimi yazmak, gelecek nesillere karşı en büyük vazifemdir."

bilgi:
".... roma imparatorları, kırallar, büyük diktatörler hep kendileri gibi düşünsünler diye eşyalarını dostlarına hediye ederlerdi. hatta osmanlı hükümdarlarının, vezirlerinin kürk ve kaftan ihsan etmeleri de bu yüzden olsa gerek. siz, farkında olmadan tarihin büyük bir sırrını, bir çeşit psikolojik mekanizmayı keşfettiniz."
"sahibinin en mahrem dostu olan, bileğinde nabzının atışına arkadaşlık eden, göğsünün üstünde bütün heyecanlarını paylaşan, hulasa onun hararetiyle ısınan ve onu uzviyetiyle benimseyen, yahut masanın üstünde, gün dediğimiz zaman bütününü onunla beraber bütün olup bitesiye yaşayan saat, ister istemez sahibine temessül eder, onun gibi yaşamaya ve düşünmeye alışır."

saate dair:
"saatin kendisi mekan, yürüyüşü zaman, ayarı insandır... bu da gösterir ki, zaman ve mekan, insanla mevcuttur!"
"ona göre işlemeyen, kırılmış, bozulmuş bir saat hastalanmış bir insana benzerdi."

soru işaretleri:
"ah o andaki sesim!nasıl tanıyordum o sesi ve hıçkıran bütün vücudu. ...... ..... korku... korku ve insan, korku ve insan tahlili, insanın insana hücumu. o hiç yere düşmanlık. fakat neyi aldatabilirdim, kime anlatabilirdim? insan neyi anlatabilir?..

yaşama dair:
"bu daima böyledir. hadiseler kendiliğinden unutulmaz. onları unutturan, tesirlerini hafifleten, varsa kabahatlerini affettiren daima öbür hadiselerdir."
" araya menfaatlerimiz girmeyince hadiseleri elbette başka türlü, daha realist bir gözle görmeğe, hakikaten daha uygun şekilde anlamağa ve yorumlamağa başlarız."
"hepimiz kendi masallarımızın kurbanıyız."

 "en iyisi düşünmemekti. kaçmaktı. kendi içime kaçmak. fakat bir içim var mıydı? hatta ben var mıydım? ben dediğim şey, bir yığın ihtiyaç, azap ve korku idi."

 Sözlük:

Aciz: 1.Beceriksizlik 2.Gücü bir işe yetmez olanın durumu, güçsüzlük

Akar: Kiraya verilerek gelir getiren ev, dükkân, tarla, bağ vb. mülk, akaret

Akide: İnanç

Aksülamel: Tepki, reaksiyon

Alelumum: Genel olarak, genellikle

Alemi menam: Uyku alemi, rüya alemi

Ameliye: Uygulama

Armada: Donanma

Asri: Çağdaş

Azletmek: Bir kişiyi görevinden almak, uzaklaştırmak

Barem: Devlet memurlarının maaşlarının derece ve tutarlarını düzenleyen sistem ve çizelge

Basübadelmevt: Diriliş

Bedahet: 1.Besbelli, apaçık olma durumu 2.Bir konuda hazırlıksız konuşabilme yeteneği

Behemehâl: Her hâlde, ne olursa olsun, ne yapıp yapıp, mutlaka

Benirlemek: (belinlemek) Birden uyanarak çevresine korku ile şaşkın şaşkın bakmak, irkilmek

Bermutat: Alışılagelen biçimde, her zaman olduğu gibi

Beşaret: Sevindiren haber, sava, müjde, beşaret, muştu

Beşeri: İnsanla ilgili

Beynelmilel: Uluslararası

Bezirgân: 1.Tüccar 2.Alışverişte çok kâr amacı güden kimse

Biçare: Çaresiz

Binaenaleyh: Bundan dolayı, bundan ötürü, bunun için, bunun üzerine

Bittabi: Doğal olarak, tabiatıyla, tabii, elbette

Buut: Uzunluk

Cenup: Güney

Cevdet: İyilik, güzellik, haslık, olgunluk, kusursuzluk, tazelik

Cihet: Yön, yan, taraf

Cürüm: Yanlışlık, kusur veya hata

Çakır pençe: Tuttuğunu koparan, giriştiği veya ele aldığı her işi başaran, becerikli

Çalak: 1.Eline ayağına çabuk, atik, çevik 2.Eline ayağına çabuk, atik, çevik

Çapaçul: Kılığının veya eşyasının düzgün ve temiz olmasına özenmeyip düzensizlik içinde yaşayan, pasaklı

Çarnaçar: İster istemez

Çatana: Filika büyüklüğünde, islimle işleyen deniz teknesi, küçük vapur, istimbot

Çırağ: Mum, kandil, lamba vb. ışık veren araç, çırağ

Çolpa: 1.Ayağı sakat olan 2.Beceriksiz, eli işe yakışmayan, acemi

Daüssıla: Yurt özlemi

Dekovil: Ray aralığı 60 santimetre veya daha az olan, araçları buhar, hayvan veya insan gücüyle yürütülen küçük demiryolu

Delalet: Kılavuzluk

Desise: Aldatma, oyun, düzen, hile, entrika

Dessas: Düzenci

Dılı: Kenar, köşe

Dimağ: 1.Beyin 2.Zihin

Dirayet: 1.İnce şeyleri kavrayış 2.Zeka 3.Beceriklilik

Efkârı umumiye: Kamuoyu

Efrat: Bireyler, fertler

Ehemmiyet: Önem

Eleğimsağma: Gökkuşağı

Esbab-ı mucibe: Gerkeçe

Esbap: Sebepler, nedenler

Esham: 1.Paylar, hisseler 2.Borç alınan bir paranın belirli zamanda ödeneceğini gösteren senetler

Eshel: Çok kolay, daha kolay

Evkaf: Vakıf mallarını yöneten kuruluş

Eyyamı bahur: Ağustos ayının ilk yedi gününe verilen isim

Ezcümle: Kısaca, özet olarak, özetle

Fahri: 1.Onursal 2.Gönüllü, karşılıksız

Faş: "Gizli olanı açığa vurmak, duyurmak, ortaya dökmek, dile vermek" anlamlarındaki faş etmek, "belli olmak, açıklanmak, ortaya çıkmak" anlamlarındaki faş olmak birleşik fiillerinde geçen bir söz

Fatalizm: Yazgıcılık

Fazilet: Erdem

Fehva: Kavram, terim, deyim

Fermanferma: Padişah, komutan, buyrukçu, buyruk veren, emredici

Feveran: 1.Fışkırma, kaynama 2.Birdenbire öfkelenme, köpürme, parlama

Filhakika: Gerçekten, doğrusu, hakikaten

Firuze: Küpe ve yüzük taşı gibi süslemede kullanılan, mavi renkli, saydam olmayan hidratlı doğal alüminyum ve fosfattan oluşan değerli bir mineral

Fistan: Tek parça kadın giysisi

Fokstrot: Dört tempolu bir dans

Frijider:  Buzdolabı

Galebe: 1.Yengi 2.Üstünlük, çokluk

Garabet: Yadırganacak yönü olma, gariplik, tuhaflık

Girgin: Herkesle çabucak yakınlık kurarak işini yürütebilen, pısırık karşıtı

Gudde: (anatomi) Beze

Hacalet: Utanç

Haddizatında: Aslında

Halayık: Kadın köle, cariye

Halis: Katışık olmayan, katışıksız, saf

Halita: Birden çok ögeden oluşmuş karmaşık bir bütün. Alaşım

Hamakat: Ahmaklık

Hançere: (anatomi) Gırtlak

Hasbi: 1. Gönüllü ve karşılıksız yapılan 2.Sebepsiz yere

Hasis: 1.Cimri 2.Bayağı, insani küçülten, değersiz

Haslet: İnsanın yaradılışından gelen özellik, huy

Hassa: Özellik

Helecan: Kalp çarpıntısı, çırpıntı

Hendesi: Geometrik

Heyula: Korkunç hayal

Himmet: 1.Yardım, kayırma 2. Çalışma, emek, gayret 3. Lütuf, iyilik, iyi davranma

Hodbin: Bencil

Hora: Birçok kişi tarafından el ele tutuşarak oyun müziği eşliğinde oynanan bir halk oyunu

Hotoz: Kadınların süs için saçlarının üstüne taktıkları, çeşitli renk ve biçimde yapılmış küçük başlık

Huddam: Hizmet edenler

Hulasa: Kısaca

Huruç: 1.Çıkma, çıkış 2.Göç

Hususi: Özel, özel olarak, özel bir biçimde

Iskat: 1.Düşürme, aşağı atma 2.Düşürülme 3.Ölenlerin kılınmamış namazları ve tutulmamış oruçları için verilen sadaka

Istılah: 1.Terim 2. Herkesin anlayamayacağı anlamda kullanılan söz

İçtimai: Toplumsal

İçtimaiyat: Toplum bilimi

İdadi: Lise derecesindeki okul

İhtilas: Bir malı açıkça sahibinden veya evinden hızla kapıp alma

İkbal: 1.Baht açıklığı veya yüksek bir makama, duruma erişmiş olma durumu 2. İstek, arzu

İkmal etmek: Bitirmek, tamamlamak

İktifa: Yetinme

İktiza: Gerekli olma, gerekme

İlga: Bir şeyin varlığını ortadan kaldırma

İlm-i Havas: Dua ile sağaltım ilmi

İlmi Huruf: Harflerden mana çıkarıp tefsir etmek ilmi

İlmi Simya: Elementleri altına çevirmek isteyen bir iş alanı

İltica: Sığınma

İltihak: Katılma

İmperataif: (fr.) Emir kipi

İnhisar: Tek başına sahip olma

İnsiyak: İçgüdü

İntibak: 1.Uyum 2.İki şeyin ölçülerinin birbirini tutması

İntizaren: Bekleyerek

İptidai: 1.İlkel 2.İlkokul

İsnat: 1.Bir düşünceyi, bir konuyu bir kişi veya sebebe dayandırma, yükleme, atfetme 2.Karacılık, iftira

İstidat: Yetenek

İstihkar: Hor görme, aşağılama

İstihsal: 1.Elde etme 2.Üretim

İstihza: Gizli veya kinayeli bir biçimde alay

İstirdat: Geri alma

İstitrat: 1.Sırası gelmişken söylenen söz 2.Anlatıma eklenmesi istenen söz

İştiha: İştah

İştirak: 1.Ortaklık, ortak olma, paydaşlık 2.Bir işte yer alma, paydaşlık etme 3.Bir işe, bir düşünceye katılma, katılım

İtikat: İnanma, inan, inanç

İtisaf: Doğru yoldan sapma, yolsuzluk, hakkaniyetsizlik

İtiyat: Alışkanlık

İttihaz etmek: 1.saymak, tutmak, ... olarak görmek 2.almak, gerekeni yapmak

İzzetinefis: 1.Öz saygı 2.Kişinin kendine verdiği değer

Kabil: Olanaklı

Kani: Kanmış, inanmış

Kariha: Düşünme gücü

Karoser: Otomobilde, mekanizmayı oluşturan motor, makine, tekerlek, şasi vb. bölümlerin dışında kalan, görünen dış bölüm

Kayser: Roma ve Bizans imparatorlarına verilen san

Kayyum: Cami hademesi

Kerime: Kız evlat

Kıblenüma: Kıble yönünü göstermek için, bulunulan yere göre özel işareti olan pusula

Kifayet: 1.Yeterli miktarda olma, yetme, kafi gelme 2.Bir işi yapabilecek yetenekte olma, yeterlik

Konkur: Yarış, yarışma

Lağvetmek: Bir kuruluşu kaldırmak, işleyişine son vermek

Lalettayin:

Laterjik: Koma benzeri durum

Latif: Yumuşak, hoş, ince bir güzelliği olan

Layiha: Herhangi bir konuda bir görüş ve düşünceyi bildiren yazı

Lenger: Yayvan ve kenarları geniş, büyük bakır kap

Levazım: Değişik iş kollarında gerekli olan şeyler, araç ve gereçler

Liyakat: 1.Herhangi bir 2.Sıradan

Lup: Bir tür büyüteç

Madrabaz: Hile yapan kimse

Mahal: Yöre

Mahir: 1.Becerikli, yetenekli 2.Uzman, işini iyi bilen, usta

Mahsup: Hesap edilmiş, hesaba geçirilmiş

Maiyet: Üst görevlinin yanında bulunan kimseler, alt kademedekiler

Mamafih: Bununla birlikte

Manivela: 1.Bir ucunun bağlı bulunduğu bir nokta çevresinde dönen kol 2.Kaldıraç

Maruf: Herkesçe bilinen, tanınan, belli, sanlı

Mastor: Çok sarhoş, mastur

Matbuat: Basın

Maya: Arsız, utanmaz kimse

Mazbut: 1.Ele geçirilmiş, zapt edilmiş 2.Bir yere yazılmış, deftere geçirilmiş 3.Unutulmamış, hatırda kalmış 4.Düzenli, düzgün, beğenilen

Meczup: Aklını yitirmiş kimse, deli

Meğerki: İstek veya emir kipinde olan ve biri diğerini engelleyecek durumda bulunan iki cümleyi birbirine bağlayan bir söz "Bu iş bitmeyecek meğerki siz de yardım edesiniz."

Mekkâre: Osmanlı ordusunda taşıma işlerinde kullanılan at, deve, katır vb. hayvanlar

Melekâti akliye: Aklî melekeler, beyinsel-zihinsel yetenekler

Menafiülaza: Fizyoloji

Menhus: Uğursuz

Merhale: Derece, basamak, aşama, evre

Mesnet: 1.Dayanak 2.Mevki,makam

Meşrep: 1.Yaradılış, huy, karakter, mizaç 2.Davranış biçimi

Metanet: Metin olma, dayanma, dayanıklılık, sağlamlık

Metih: Övgü

Meyus: Üzgün, karamsar

Mezbele: Aşağılık ve kötü durum

Meziyet: Bir kişiyi veya nesneyi benzerinden üstün gösteren nitelik

Mihanik: Mekanik

Mihnet: Sıkıntı

Mihver: 1.Eksen 2.Önemli

Miyar: 1. Değerli madenlerde yasanın istediği ağırlık, saflık ve değer derecesini gösteren ölçü 2.Ölçüt, ölçü 3.Kimyada ayıraç

Mizan: 1.Tartı, ölçü aleti 2.Ölçü

Monizm: Tekçilik

Muaddel: Değiştirilmiş, değişikliğe uğramış, değişkin

Muamelat: 1.İşlemler 2.Davranışlar

Muarız: Karşı koyan, karşı çıkan

Muasır: Çağdaş

Muaşaka: Aşıktaşlık

Muattal: 1. İşlemez, kullanılmaz duruma gelmiş 2. Boş, işsiz

Muayyen: 1.Belirli 2. Bilinen

Muazzep olmak: Acı, azap çekmek

Mucip: Gerektirici

Muganniye: Kadın şarkıcı

Muhacir: Göçmen

Muhakeme: Bir sorunu çözmek için çıkar yol arama

Muhal: Olamaz, olmaz, olmayacak, olması, gerçekleşmesi olanaksız

Muharrir: Yazar

Muhasara: 1.Kuşatma 2.Çevirme

Muhasip: Sayman

Muhassala: Elde edilen sonuç

Muhayyile: Hayal gücü

Mukabil: 1.Bir şeye karşılık olarak yapılan, bir şeyin karşılığı olan 2.Bir şeyin karşısında bulunan 3.Karşılıklı 5.Rağmen

Mukadder: Yazgıda var olan, yazgı ile ilgili olan, alında yazılı olan

Mukaddime: 1.Ön söz 2.Bir olayın başlangıcı

Munis: 1.Cana yakın, uysal, sevimli 2.Uygun 3.Alışılan, alışılmış, yabancı olmayan

Murakabe: 1.Denetleme 2.Tasavvufta Tanrı’ya bağlanarak çile doldurma

Murdar: 1.Kirli, pis 2.Dini kurallara uygun olarak kesilmemiş olan 3.Cinsel birleşmeden sonra yıkanmamış (kimse)

Musikişinas: Müzikle uğraşan

Mustarip: Istırap ve acı çeken

Muteber: 1.Saygın, itibarı olan, hatırı sayılır, sözü geçer 2.Güvenilir 3.Değerli

Muttasıl: 1.Bitişik, yan yana olan 2.Aralık vermeden, aralıksız, durmadan, biteviye

Muvaffak: Başarmış, başarılı kimse

Muvakkat: Geçici

Muvakkithane: Güneşe bakarak namaz vakitlerini bildiren kimsenin (muvakkit) görev yaptığı yer

Muvazaa: Danışık, danışıklık

Muvazene: Denge

Muztar: Bir işi yapmak zorunda kalan, zorunlu

Mücessem: 1.Cisim durumunda olan 2.Soyut kavramlar için somut bir varlıkta tam olarak belirmiş olan

Müeyyide: Yaptırım

Müflis: Batkın

Mükellef: 1.Yükümlü 2.Eksiksiz, özenli bir biçimde yapılmış

Mükrim: İkramcı

Mültefit: İltifatkar

Münevver: 1.Aydın 2.Aydınlatılmış

Müphem: 1.Belirsiz 2.Açık ve belirgin olmaksızın

Müsamaha: 1.Hoşgörü 2. Görmezlikten gelme, göz yumma

Müsavi: Eşit

Müspet: Olumlu

Müstahdem: Odacı

Müstait: Doğuştan yetenekli, kabiliyetli olan

Müstakil: 1. Kullanış yönünden başka bir yapı ile bağlantısı olmayan, bağımsız 2. Kullanış yönünden belli kişi veya kişiler için ayrılmış olan

Müstehlik: Tüketici

Müsterih: Bütün kaygılardan kurtulup gönlü rahata kavuşan, içi rahat olan

Müstesna: 1.Benzerlerinden üstün olan, benzerleri az bulunan 2. bütünün veya kuralın dışında olan 3.Kural dışı 4. Dışında, ayrı, hariç tutularak

Müşahede: 1.Görme 2.Gözlem

Müşahit: Gözlemci

Müşir: 1.Yazı ile bildiren, haber veren / 1.Mareşal

Müşkülat: Güçlük, güçlükler, zorluklar

Müştemilat: Eklentiler

Mütalaa: Herhangi bir konu üzerinde ayrıntılı düşünme ile oluşan görüş ve yorum

Mütebessim: Gülümseyen, güleç

Müteessir: 1.Üzülmüş, üzüntülü 2.Etkilenmiş

Mütehallik: Sahip olmak, doğuştan sahip olmak

Mütehassıs: Uzman

Mütereddit: Tereddüt eden, çekingen, kararsız, ikircimli (kimse)

Müverrih: Tarih yazan kimse, tarihçi

Nahiv: Söz dizimi

Namütenahi: Sonsuz, ucu bucağı olmayan

Necabet: Temiz soydan gelme, soyluluk

Nefy: Sürgün etmek. Birisini kendi rızası olmadan, bir yerden başka bir yere nakletmek, sürmek

Neşretmek: 1.Yaymak, dağıtmak, saçmak 2.Yayımlamak

Neşriyat: Yayın

Nezaret: 1. Bakma, gözetme, gözetim 2.Gözaltı 3.Nezarethane 4.Bakanlık

Nezretmek: Adamak

Nezt: Göre, nazarında, fikrince

Nısbi: Nispi, göreceli

Nimet naşinas: İyilik bilmeyen, nankör

Nizamname: Tüzük

Öd ağacı: Dulaptal otugillerden, tropik bölgelerde yetişen, dinî törenlerde yakılan ve yanarken güzel koku veren, odunu ve kabuğu hoş kokulu bir ağaç

Ökse: 1.Ökse otu saplarından veya çobanpüskülü kabuklarından çıkarılan yapışkan macun 2.Erkekleri kendine bağlamasını bilen alımlı kadın

Pandül: Sarkaç

Pasyans: İsmi Fransızca ‘patience’tan gelen bir iskambil oyunu çeşidi; solitaire

Pavyon: Bir kuruluşun, bir kurumun, bir bahçe içindeki yapılarından her biri

Pederasti: (bkz: pederasty)

Peşkir: 1.Genellikle pamuk ipliğinden dokunmuş ince havlu 2.Yemek yerken kullanılan, el kurulanan, büyük mendil biçiminde pamuk veya keten bez, peçete

Peyke: Genellikle eski iş yerlerinde bulunan, duvara bitişik, alçak, tahta sedir

Pilpaye: (mimarlık) Filpaye, fil ayağı

Rana: Güzel, hoş latif, parlak

Redingot: Arkası yırtmaçlı, etekleri uzun, çift sıra düğmeli, resmî erkek ceketi

Refika: Eş, karı

Refulman: Bilinçten bilinçdışına bastırma işi, “repression”

Remz: 1.Bir sözü açıktan söylemeyip anlamı onu hatırlatan başka sözle anlatma, telvih 2.Sembol, işaret

Ricat: Vazgeçme

Rokoko: XVIII. yüzyılın başında Fransa'da çok geçerli olan, kavisli çizgileri bol, gösterişli bir bezeme üslubu

Ruhaniyet: Ölmüş kutsal bir kimsenin, bir inanışa göre sürüp gitmekte bulunan manevi gücü

Sadakor: Düz dokunmuş, açık saman renginde bir tür ipek kumaş

Sakıt: 1.Düşen, düşmüş 2.Hükmü kalmamış, eski önemini yitirmiş

Salah: Düzelme, iyileşme, iyilik

Salahiyet: Yetki

Salaş: 1.Sebze, meyve vb. satmak için kurulmuş, eğreti, derme çatma dükkân 2.Tahtadan yapılmış (baraka) 3.Uyumsuz, derme çatma, kötü görünen

Sarf: 1.Harcama, tüketme, kullanma 2.Dil bilgisi, yapı bilgisi

Sarfınazar: 1.Saymama, dikkate almama 2.Vazgeçme

Sarih: Açık, kolay anlaşılır, belli, belirgin, belgin

Sarraf: 1.Kuyumcu 2.Mesleği, değerli kâğıt ve metal paraları birbiriyle değiştirmek, tahvil alışverişi yapmak olan kimse

Satıh: 1.Yüzey 2.Görünen bölüm

Savat: Gümüş üstüne özel bir biçimde kurşunla işlenen kara nakış

Sayvan: 1.Güneşten, yağmurdan korunmak için veya süs olarak bir şeyin üzerine çekilen dam saçağı gibi düz veya eğimli örtü 2.Evlere bitişik, önü açık, direkler üzerine oturtulmuş, üzeri örtülü yer

Sebat: Sözünden veya kararlarından dönmeme, bir işi sonuna değin sürdürme, direşme

Sentaks: Söz dizimi

Sergüzeşt: Macera

Seyit: Bir topluluğun ileri gelen kişisi

Seyran: Gezme, gezinme

Simsar: Komisyoncu

Sirayet etmek: 1.Hastalık başkalarına geçme, bulaşma 2.Yayılma, dağılma

Somaki: Kızıl veya yeşil renkte, damarlı ve çok sert bir porfir türü mermer

Sülün: Sülüngillerden, kuyruğu çok uzun, eti yenilen bir kuş

Şark: Doğu

Şayanı dikkat: Dikkate şayan; ilgi çekici, ilgiye değer

Şecere: Soyağacı

Şimal: Kuzey

Tabiye: Taktik

Tadil: Değişiklik

Tafsilat: 1.Ayrıntı 2.Ayrıntılı açıklama

Tahakkuk: Gerçekleşme, yerine gelme

Tahkik etmek: Soruşturmak

Tahkikat: Soruşturma

Tahrif: Bir şeyin aslını bozma, kalem oynatma, değiştirme

Tahsisat: Bir kimseye, bir kuruluş veya topluluğa ayrılmış para, ödenek

Takdis: Kutsal sayma, kutsama

Takibat: Kovuşturma

Takriben: Aşağı yukarı, yaklaşık olarak

Taksimat: 1.Bölüntüler 2.Bölme, bölüştürme işleri

Talakat: Kolayca düzgün söz söyleme durumu

Tali: İkinci derecede olan, ikincil

Talik: 1.Asma, yukarı kaldırma 2.Bir işin yapılmasını herhangi bir şarta bağlı tutma 3.Belli bir zamana bırakma, erteleme 4.Arap alfabesinde geliştirilen, yatık olarak yazılan yazı türlerinden biri

Tamim: 1.Genelge, sirküler 2.Genelleme

Tanzim: 1.Sıraya koyma, sıralama 2.Düzenleme, düzen verme, yoluna koyma

Tarafeyn:  İki taraf

Taraş: Tarla, bağ, bahçe vb. yerlerden toplanan üründen artakalanlar

Tarik: Yol

Tariz: Kapalı bir biçimde, dolaylı olarak söz söyleme, taşlama

Tarziye: Yapılan kötü bir davranış için özür dileme, gönül alma

Tasavvur: 1. Göz önüne getirme, hayal etme, zihinde canlandırma 2.Tasarım 3. Düşünce, amaç, niyet, maksat, plan

Tasdik: 1.Doğrulama 2.Onay, onaylama

Tasfiye: 1.Arıtma, ayıklama, temizleme 2.Bir ticaret kuruluşunun batması, kapanması vb. sebepler üzerine hesapların kesilmesi, alacaklılara, ortada kalan mal ve paradan paylarına düşen miktarın verilmesi, likidasyon 3.Türlü sebeplerle birçok kimsenin görevine son verme

Tashih: Düzeltme, düzelti

Tatbik etmek: Uygulamak

Tavzih: Açıklama, aydınlatma

Tazir: 1.Azarlamak 2.Cezalandırma

Tazyik: 1. Sıkıştırma, darlaştırma 2.Manevi baskı, zorlama, zarara sokma

Tebdil eylemek: Değiştirmek

Teberrüken: Uğur sayarak, mutlu olsun diye

Tecerrüt: Her şeyden uzaklaşma, sıyrılma, soyutlanma

Tecessüs: 1. Belli etmeden kendini ilgilendirmeyen şeyleri öğrenmeye çalışma 2. Merakını gidermeye çalışma, görme, anlama merakı

Teessür: 1.Üzüntü 2.Duygulanım

Teessüs: 1.Kurulma, ortaya çıkma 2.Yerleşme, temelleşme, kökleşme

Teferruat: Ayrıntı

Tefrika: 1.Gazete veya dergilerde çıkan, birbirini tamamlayan yazılardan oluşan dizi 2.İkilik

Tefsir: 1.Yorumlama 2.Yorum

Tekâmül: 1.Olgunluk, olgunlaşma 2.Gelişim, gelişme

Tekdir: Azarlama, paylama

Tekzip: Yalanlama

Telakki: 1.Anlayış 2.Kabul etme, sayma

Telkin: Bir duyguyu, bir düşünceyi aşılama

Temessül: Benzeşme

Tenazur: Bakışım; iki veya daha çok şey arasında konum, biçim ve belirli bir eksene göre ölçü uygunluğu, simetri

Tenkit: Eleştirme, eleştiri

Tensikat: 1.Düzenlemeler, düzen vermeler 2.Bir iş yerinde kadro düzenlemeleri

Tenzilat: İndirim

Terakki: İlerleme, yükselme, gelişme

Terane: 1.Ezgi, makam, nağme 2.Çok tekrarlandığından usanç verici bir durum alan söz

Terkip: Birleşim, birleştirme, bir araya getirme

Teşekkül etmek: Belirmek, belli bir biçim almak, oluşmak

Teşrin: Yılın onuncu ve on birinci aylarına verilen ortak ad

Teşyi etmek: Uğurlamak, geçirmek

Tetkik: 1.İnceleme 2.Araştırma

Tevdi etmek: Bırakmak

Tevekkeli: Boşuna, boş yere, sebepsiz olarak

Tevkif: 1.Durdurma 2.Bir suç dolayısıyla birini tutuklama

Tezyif: 1.Bir şeyi değersiz, adi, bayağı, aşağılık göstermeye çalışma, küçültmek isteme 2.Alay etme, eğlenme

Tirşe rengi: Yeşil ile mavi arası renk

Töhmet: Birine yüklenen, işlenildiği sanılan fakat henüz aydınlanmamış olan suç, suçlama

Tröst: Aynı alanda iş yapan çeşitli ortaklıkların hisse senetlerinin, bir denetim teşkilatına teslim edilmesi ve yönetimin bir teşkilatı yöneten gruba aktarılmasıyla oluşan, tekelci sermayedarlığa dayanan ortaklıklar birliği

Uhrevi: Öbür dünya ile ilgili, ahiret ile ilgili, dünyevi karşıtı

Vakar: Ağırbaşlılık

Vakıa: Olgu

Vaveyla: Çığlık

Vehim: Kuruntu

Velut: 1.Doğurgan 2.Çok eser ortaya koyan, verimli

Verese: Mirasçılar

Vesayet: Vasilik

Vesvese: Kuruntu

Vido: Oyunda kazanılacak parayı iki katına çıkarma

Visal: Kavuşma

Vuzuh: Açık olma durumu, açıklık, aydınlık

Yeis: Umutsuzluktan doğan karamsarlık, üzüntü

Yeknesak: Tekdüze

Zani: Zina yapan erkek

Zaruret: 1.Zorunluluk 2.Gereklilik 3.Sıkıntı, yoksulluk, fakirlik

Zaviye: Anlayış, görüş, bakış açısı

Zecri: Zorlayıcı, zorlayan, yasaklayan

Zelil: Hor görülen, aşağı tutulan, aşağılanan

Zem: Bir kimseyi kötüleme, yerme, yergi

Zemberek: Saatlerin çeşitli parçalarını harekete geçiren bölüm, yay

Zevç: Koca

Zifaf: Gerdek